HATAY
Uzun Çarşı’nın bir ucu Asi Nehri’ne çıkar, bir ucu Kurtuluş Caddesi’ne. Sürk alır insan bir ucundan, nar ekşisi biraz, biraz da Samandağ biberi; başka ucundan ipek yazma, el üretimi bıçak. Kadayıf kokar Uzun Çarşı’nın sokakları, kimileriyse defne sabunu.
İnsan kaybolur Uzun Çarşı’nın sokaklarında. Bazen hiç beklemediği bir aralıkta karşısına çıkan asırlık çınar ağaçlarının altında künefe yerken bulur kendini, bazen de daha biraz evvel tanıştığı esnafın dükkân önünde ikram ettiği çayı içerken.
Eski Antakya’nın sokaklarına bir örümcek ağı üzere uzanır Uzun Çarşı. Bir gün güneş doğarken hiç de bulmayı beklemediğinin karşısına çıkarır seni, bir başka günse çok beklediğin lakin geleceğinden umudu kestiğin biriyle buluşturur sarı sıcak çekilirken sokaklardan.
Bu seferse 6 Şubat sarsıntılarından sonra Antakya’dan ayrılan ve yaklaşık üç ay sonra birinci defa yuvasına geri dönenlerin karşısına çıkardı bizi.
Uzun Çarşı’da hayat yavaş ve sıkıntı olsa da tekrar başlıyor
Çarşının bir kısmı yıkılsa da, sokaklar evvel esnafın kendi eforuyla, sonra o tarafa kaydırılan küçük iş makinelerinin yardımıyla açılmıştı. Kepenklerin birçok kapalıydı lakin gerilerden bir yerlerden kalın et kütüklerinin üzerinde kıyma çeken satırların tıkırtısı ve taş fırında pişen tepsi/sini kebabının kokusu geliyordu. Eski günlerdeki üzere olmasa da çarşının sokaklarında alışverişin yanında pazarlık da yapan, ellerinde alışveriş poşetleriyle dolananlar vardı.
“Ne kadar çok dönen olmuş” diye kendi kendime mırıldandım. “İlk sefer geliyorlar belirli ki gittikten sonra. Seçim için mi geldiler sanki, yoksa temelli mi döndüler?”
Hatay’a birlikte geldiğim yabancı gazeteci Adam, “Nasıl anlıyorsun birinci sefer döndüklerini” diye sordu. Bu, Adam’ın Hatay’a birinci gelişi. “Suratlarında yazmıyor ya.”
“Emin değilim tabii” dedim. “Hepsine sormuyorum fakat hissediyorum bir formda. Gözlerinin kalbi kırılıyor güya kentlerini birinci defa bu türlü gördüklerinde…”
* * *
Türkiye ve Suriye’yi vuran 6 Şubat zelzelesinin üzerinden üç ay geçti. Afet bölgesinin dışındakiler için gündem ister istemez seçime odaklansa da, sarsıntılardan sonra nüfusun yaklaşık üçte birinin diğer kentlere gittiği Hatay için tıpkı şeyden bahsetmek mümkün değil.
“Üç aydır çadırda yatan, o yattığı çadırı da güç bulan insan seçimi düşünebilir mi” diye soruyor bir Antakyalı. Uzun Çarşı’nın bir vakitler sağlı sollu kuyumcularla dolu olan sokaklarından birindeyiz, artık yerlerde boş altın keseleri, tozlanmış mücevher kutuları var, onlarca dükkân ortasından yalnızca iki tanesi kepenklerini yine açabilmiş.
Uzun Çarşı’da hayat bir formda devam ediyor. Vitamin Kasabı, tekrar açılabilen ‘şanslı’ dükkanlardan biri
“Politik bir kenttir aslında Hatay, şimdiki üzere umursamaz değildir” diye çabucak ekliyor kentiyle ilgili makus bir fikre kapılmamamızı isteyerek. “Ama karnı tok, sırtı pek olan insan siyaset konuşur. Her gün uyandığında o gün ne yiyeceğini, gece çadırı su basıp basmayacağını, yandaki apartmanın bir artçıda üzerine yıkılıp yıkılmayacağını bilmiyorsan ülkeyi de, geleceğini de düşünecek halin kalmaz.”
* * *
Selva Hanım’ın Antakya yemekleri yapan bir dükkânı varmış zelzeleden evvel. Bir taraftan bütün çarşıyı mis üzere kokutan Bucaklar Fırını’ndaki ustayı merakla izleyen Adam’a, simidini nasıl da kimyon ve tuza banıp yemesi gerektiğini gösteriyor -Antakya yöntemi, bir taraftan da anlatıyor:
“Depremden sonra gittik mecburen fakat burasının dışında yapamayız biz. Döndük geldik lakin ne kalacak yer var ne restoranı tekrar açayım desem kiralayacak sağlam dükkân. Ne yapacağımı bilemiyorum vallahi fakat ölsem de terk etmeyeceğim bir daha burayı.”
* * *
Vitamin Kasabı’nın sahibi Sedat Kutlu, dükkânını bıraktığı yerde bulabilen sayılı Antakyalılardan. Buralarda hem alışkanlıktan sorulan hem de aslında karşılığı çok da olumlu olmadığı için ağızdan çıkar çıkmaz pişman olunan “Nasılsınız” sorusunu duyunca başını yavaşça yana eğip gülümsüyor: “Olduğu kadar. Çekirdek ailemizde kayıp yok çok şükür, çalışanlarımız da düzgün.”
Dükkândaki müşterilerin birçok üniformalı. “Onlar da olmasa çok dönmez burası” diyor Kutlu. “Kalanlarda da dönenlerde de para yok ki. İnsan utanıyor hesap isterken…”
Hemen yan tarafta bir sıkma portakal suyu tezgâhı açılmış. Başında bekleyen Ali gazeteci olduğumu öğrenince soruyor, “Her yer Antakya üzere mi?” Televizyonlarda gördüğü kadarıyla öteki kentlerde durum biraz da olsa toparlanmış üzere gelmiş ona lakin kimseye de haksızlık etmek istemiyor. “Sanki bizi biraz unuttular üzere geliyor bana” diye başlıyor kelama bir taraftan tezgâhı silerken. “Kimseden alıp bize vermesinler doğal lakin görüyorsun abla sen de. Daha fazla yardım gelmezse toparlayamayız buraları.”
Uzun Çarşı’nın kedileri
“Görüyorsun sen de” dediği yere bakıyorum, yaşlı bir adam dükkânında kalan gereçleri çıkarabilmek için öndeki molozların kaldırılmasını bekliyor. “Açacak mısınız yeniden” diye soruyorum. “La,” diyor, -hayır. “Bir daha başlamak için çok yaşlıyım kızım ben. Hanımı da aldım, köydeki meskene geçtik. Orada kalacağız bundan sonra.”
* * *
Nüfusun Türkiye’nin birçok kentinin tersine merkezde toplanmadığı, ilçelere, köylere dağıldığı Hatay’da kırsalda yaşayanların sayısı sarsıntılardan sonra güzelce artmış, bazılarına nazaran iki, bazılarına nazaran üç katına çıkmış köylerdeki insan sayısı. Uzun Çarşı esnafının büyük kısmı da köylerden gelip gidiyor merkeze, Antakya’da içine girilebilecek bina yok.
Bir ay evvel köyleri dolaştığımızda en büyük eza içme suyuydu, bir de herkesin gündeminde yakın vakitte başlayacağını çok âlâ bildikleri sıcaklar vardı. “Son gördüğünde nasılsa o denli yine” diyorlar. “Değişen hiçbir şey yok. Bir ay evvel su yoktu, artık de yok. Yazlık kıyafet gerekecek sıcaklar başlayınca diyorduk; yaz geldi, kıyafetler gelmedi.”
Köylerdeki sıkıntılar bunlarla da sonlu değil. “Pamukla mısırın ekim vakti, buğdayla frigin de hasat vakti geldi fakat zirai ekipman sorunu büyük” diye kelama başlıyor Antakya Ziraat Odası Lideri Mehmet Muzaffer Okay. “Sulamayla ilgili sorunlar da sürüyor. DSİ elinden geleni yapıyor ancak hepsini döneme yetiştirmesi mümkün değil. Gübre konusunda sorun biraz çözüldü lakin pahalılık tekrar de el yakıyor. Hayvanlarını kaybeden de çok kişi var, kaybetmeyen de esasen hem beslemede hem sütünü sağıp da satmada sorun yaşıyor.”
* * *
“Bizim sütçümüzün hayvanları telef oldu” diyor peynir tezgâhının ardında duran bir satıcı. “Yerine hayvan veren olmamış, olsa da koyacak yeri yok zati.” Bizimle konuşurken bir yandan dükkânını tekrar açmaya çalışan komşusuna sesleniyor, “Bütün malları getirmeseydiniz, kapatacaklar mı burayı, yoksa çalışmaya devam edebilecek miyiz aşikâr değil ki.”
* * *
Depremlerin üzerinden üç ay geçmesine karşın Hatay’da belirsizlik sürüyor. Birçok noktada sıcak yemek dağıtımı yapan sivil toplum kuruluşu World Kitchen, Ramazan sonrasında alandan çekilmiş, AFAD’ın idaresindeki çadır kentlerde de yemek dağıtımının sonlandırılacağı konuşuluyor. Çadır kentlerin dışında kalanların akıbetinin ne olacağı belirli değil, “Seçimden sonra kaldırırlar buraları” diyor birçok kişi. Kentin büyük kısmında su ve elektrik hâlâ yok, olan suya da kimse güvenip yüzünü yıkamıyor, yemeklerde kullanmıyor. Sıcaklarla birlikte kentteki sinekler artmış, Asi Nehri’nde oynayan çocuklar “Yılan tuttuk demin” diye bağırıyor. Hem sinekler hem de yılanlar çadırlarda kalanların büyük korkusu, meskenlerini korudukları için yüzlerinde gururlu bir gülümseme.
* * *
İç çamaşırı bulmak için yardım noktalarını dolaşan Esma’yla konuşuyoruz yürürken, “Donsuz diye bilmesinler beni, soyadımı yazma olur mu” derken gülmeye başlıyor. “Yaşadıklarımızın bir sinemasını çekseler ismini ‘Kaybedenler’ koysunlar, donlarını bile kaybedenler…”
Bir müddet güldükten sonra yüzü bulutlanıyor. “Gülmesek ne yapacağız ki” diye söyleniyor kendi kendine. “Üç ay oldu, düzelen hiçbir şey yok, her şey daha da berbata gidiyor. Kurtulanla ölenin bir farkı kalmadı ki burada…”
