Fehmi Koru*
Yıllar evvel, bir yayınevinin, kimi dünya klasiklerini yayımlarken, yapıtların kimi kısımlarını sansürlediği ortaya çıkmıştı. Yayıncı, o kısımları kendi ahlak anlayışına uygun bulmamış…
Konu gündeme geldiğinde, “O kitapları yayınlamaya mecbur musun arkadaş; yayınlayacaksan sansürlemeye ne hakkın var” diye düşündüğümü hatırlıyorum.
Dünya klasikleri, bildiğim kadarıyla, o devirde de aşikâr başlı yayınevleri tarafından tam olarak yayınlanmaktaydı ülkemizde.
Sansür konusunu benim aklım hiç almaz.
“Bu husus da nereden çıktı?” diye düşüneceklere savunmam şu olacak: Ülkede, şu sıralarda, muhakkak görüşleri beğenmeyip onlara sahip olduklarını işittikleri şahıslara sansür uygulanmasını isteyen, hatta ilgili yerlere resmen şikayet edip haklarında tüzel süreç başlatılmasını bekleyenler çıkıyor…
Ve ben de, günlük okumalarım sırasında bir mecmuada karşıma çıkan mülakatta okuduklarımla, bu günleri karşılaştırıp, ülkem ismine rahatsızlık duyuyorum.
Mülakat İngiltere’de Pazar günleri çıkan Observer gazetesinin ‘The New Review’ mecmua ekinde yayımlandı. Mecmuanın müellifi Anthony Cummins Bulgar romancı Georgi Gospodinov ile, onun İngilizceye yeni çevrilmiş bir romanı üzerine yapmış bu mülakatı.
Gospodinov, yapıtları 20’den fazla lisana çevrilmiş bir edebiyatçı. İngilizler onu geç keşfetmiş, fakat o ülkedeki en değerli edebiyat mükafatı olan Booker mükafatına geçen yıl onun bir yapıtını layık görmüşler.
Eser vermeye, Bulgaristan Sovyet tesiri altında kalmaktan uzaklaşınca başlamış Gospodinov ancak, romanlarında o devrin badirelerini da hissettirmekteymiş.
Mülakatı okurken farklı bir anekdotla karşılaştım.
Gospodinov bir yapıtında Mario Puzo’nun ‘Baba’ (The Godfather) romanından erotik sayılabilecek bir parçayı da alıntılamış.
Filme de çekildiği için dünyanın dört bir tarafında bilinen bir romandır ‘Baba’…
İspanya’da Gospodinov’un yapıtını kendi lisanına çevirme misyonunu üstlenmiş olan tercüman, muharrire e-posta göndererek, bir şaşkınlığını paylaşmış. Çeviri yaparken o alıntıyı ‘Baba’ romanının İspanyolca çevirisinden motamot aktarmak istediğinde, çeviri kitapta o kısmı bulamamış. İspanya’da Franco karar sürerken, onun görevlendirdiği sansürcüler, Baba romanındaki o kısmı sakıncalı bulup çıkarttırmışlar zira.
Bir yandan “Bizdeki komünist rejim Franco’nunkinden daha açık bir rejimmiş” diye alay ederken, bir yandan da “Benim kitabımın İspanyolca çevirisinde Baba’nın o kısmı sansürsüz biçimde yer aldığı için İspanyollar birinci defa o kayıp satırları kendi lisanlarında okuyabildiler” diye sevincini tabir etmekte Gospodinov…
Sansürcülük alay edilecek bir şey.
Mülakatı yapan gazeteci Anthony Cummins, Gospodinov’a bir devam sorusu sormuş:
“Bulgaristan yazmak için nasıl bir ülke?”
Cevap şu:
“Öyle bir ülke ki, komünist devirden kaynaklanan sessiz kalma kültürü sebebiyle anlatılmamış pek çok öykü olduğu için capcanlı; zira o periyotta ne düşündüğünü söylememek daha inançlıydı.”
Dönüp dönüp bir daha okudum üstteki cümleyi.
Ne düşündüğünü söylememek, başına iş açılmaması için…
İnsanların anlatacak çok şeyi olduğu halde, başa iş açılmasın diye susulduğundan, anlatılmak istense de o şeyler anlatılamıyor…
Uzun yıllar Bulgaristan’da karar süren sistem bunu gerektiriyor…
Sistem değişip rejim yıkılınca, bastırılan ne varsa anlatılmaya başlanıyor…
Yani?
Sansür hiçbir şeyin üstünü sonsuza kadar örtemiyor; gizlenmek istenenler bir gün gelip anlatılıyor…
Gospodinov’un İngiltere’de Booker mükafatına layık görülen ‘Time Shelter’ romanı ‘Zaman Sığınağı’ ismiyle Metis Yayınevi tarafından lisanımızda de yayımlandı.
Dünyadaki gelişmeler yüzünden telaşlarının arttığı, Trump’lı, Brexit’li günlerde yazılmış roman. Bir konuşmasında, o günlerdeki hislerini “Geçmişin canavarı hakkında bir roman yazmak istedim, zira şu anda popülist siyasetin bize geçmişin boş çekleriyle ödeme yaptığını görebiliyoruz” kelamlarıyla söz etmiş Gospodinov…
İlk romanı ‘Physics of Sorrow’ (Hüzün Fiziği) ile hayat öyküsü ‘The Story Smuggler’ (Hikaye Hırsızı) ise lisanımıza çevrilmeyi bekliyor…
Georgi Gospodinov Sofya’da yaşıyor…
*Bu yazı fehmikoru.com adresinden motamot alınmıştır.